فهرست اختراعات مهندسی در ایران

فهرست اختراعات مهندسی در ایران
نویسنده: 
مهدی فرشاد

دانش مهندسی با هندسه آغاز می‌شود. کلمه‌ی هندسه‌ از «اندازه‌ی» فارسی و هنداچک پهلوی برگرفته شده است. هیچ دفترباستانی،در هیچ‌یک از فرهنگ‌های جهان،پیدایی‌ «اندازه»را به یاد ندارد،مگر شاهنامه‌ی فردوسی که پیدایی آن‌ را وابسته به خشت کالبددار (قالبی) آورده است. از آن‌جا که در کاوش‌های باستانی خشت قالب‌دار پیرامون هشت هزار سال‌ پیش پدیدار شده، باید زمان پیدایی اندازه را نیز در ایران هشت‌ هزار سال پیش دانست.

دانش مهندسی با هندسه آغاز می‌شود. کلمه‌ی هندسه‌ از «اندازه‌ی» فارسی و هنداچک پهلوی برگرفته شده است. هیچ دفترباستانی،در هیچ‌یک از فرهنگ‌های جهان،پیدایی‌ «اندازه»را به یاد ندارد،مگر شاهنامه‌ی فردوسی که پیدایی آن‌ را وابسته به خشت کالبددار (قالبی) آورده است. از آن‌جا که در کاوش‌های باستانی خشت قالب‌دار پیرامون هشت هزار سال‌ پیش پدیدار شده، باید زمان پیدایی اندازه را نیز در ایران هشت‌ هزار سال پیش دانست. نمونه‌ی آن در خانه‌های تپه زاغه‌ی‌ قزوین و نیز خانه‌ای در شاهرود به دست آمده که هردو دارای‌ اندازه‌اند و زمان هردو به هشت هزار سال پیش بازمی‌گردد...
طبق مدارک موجود و مورد قبول بیشتر پژوهشگران ایران زمین زادگاه و محل پیدایی بسیاری از نوآوری‌ها و اختراعات بوده و همچنین تعداد زیادی از اکتشافات فنی و علمی توسط مهندسان و متفکران ایرانی انجام و در تاریخ ثبت شده است. ایران در طول تاریخ تمدن، چه به صورت تاریخ مدون و یا غیرمدون همواره چون منبعی به تمدن جهانی نور داده و این نورافشانی در طی زمان‌های متوالی نیز انجام شده است. افزون بر آن، این سرزمین همیشه به صورت گذرگاهی برای گسترش عقاید و اختراعات از سرزمینی به سرزمین‌های دیگر بوده است. تاریخ اختراعات در ایران تنها شامل نوآوری‌های مادی مانند ساختن ابزارهای جدید، ابداعات در ساختمان‌سازی و ... نیست. اختراعات و اکتشافات در ایران از دوران‌های باستانی دارای زیربنای بسیار ژرف و گسترده‌ای بوده است که از دیدگاه‌های فلسفی و مذهبی مردمان قدیم این سرزمین به جهان و کائنات ریشه می‌گرفته است. آمیخته بودن و متحد بودن مفاهیم فلسفی، دینی، علمی، هنری و فنی در ذهن متفکران و مهندسان ایرانی نه تنها الهام‌بخش آنان در تازه‌جویی‌ها و نوآوری‌ها بوده بلکه به اختراعات مادی آنها نیز کیفیت خاصی می‎بخشیده است. در فهرست زیر بخشی از سهمی که نمایانگر روح نوآوری‌ها و تازه‌جویی‌های این مردم در طول تاریخ می‌باشد به طور بسیار مجمل آورده شده است:

   


آثاری از زندگی انسان‌های اولیه و ابزار آنها در ایران


صد هزار سال پیش


تغییرات تدریجی آب و هوایی در ایران صورت می‌گیرد


12000 تا 17000 سال پیش


آغاز کشاورزی در ایران در گوی تپه


دوران نوسنگی


اولین آثار سفال‌سازی در ایران ظاهر می‌شود


12000 سال پیش


قدیمی‌ترین آثار خانه‌سازی در ایران


10000سال پیش


تاریخ نمونه‌های اولیۀ یافت‌شده از صنعت بافندگی در ایران


8500 سال پیش


اولین نشانه‌های کوره‌های پخت گل در ایران پیدا می‌شود


8000 سال پیش


قدیم ترین سند دریانوردی ایرانیان در چغامیش


8000 سال پیش


آثار اولیۀ نقاشی در روی سفال در ایران


7000 سال پیش


تمدن‌های اولیه درسیلک (کاشان) و شوش وجود دارد

هفت هزار سال پیش

روش خانه‌سازی با گِل بی‌شکل (چینه) در ایران معمول می شود


هفت هزار سال پیش


رنگ قرمز برای رنگ کردن به کار می‌رود


هفت هزار سال پیش


قدیمی‌ترین محل سکونت بشری در سیلک (کاشان) ایجاد می‌شود


هفت هزار سال پیش


مس و اشیاء مسین به صورت طبیعی به کار می‌رود


هفت هزار سال پیش


سفال‌کاری به صورت یک حرفه در ایران پدیدار می‌شود


6700 سال پیش


آجر مستطیلی و صاف قالبی در سیلک کاشان ساخته می‌شود و به کار می‌‌رود


شش هزار سال پیش


صفحه چرخنده به چرخ کوزه‌گری تبدیل می‌گردد


شش هزار سال پیش


چرخ کوزه‌گری در ایران اختراع شده و به کار می رود


شش هزار سال پیش


کوره آجرپزی اختراع شده و به کار می رود


شش هزار سال پیش


آثار اولین کاربرد فلز مس در ایران


شش هزار سال پیش


آثار اولین مراحل فلزکاری در ایران


شش هزار سال پیش


تاریخ قدیمی‌ترین ظروف سفالی پخته در ایران


شش هزار سال پیش


کوره‌های ذوب مس ساخته می‌شود و به کار می‌رود


نیمه دوم ششمین هزار سال پیش


آثار چرخ کوزه‌گری


5500 سال پیش


آثار اشیاء ساخته شده از هم جوش‌های مسی


5500 سال پیش


چرخ ارابه در ایران به کار می‌رود


5000 سال پیش


بندر ری‌شهر احداث می‌شود


دوران ایلامیان


اولین برج‌ها و فانوس‌های دریایی در خلیج فارس احداث می‌شوند


دوران ایلامیان


نقره و سرب از سنگ معدن جدا می‌شود


دوران ایلامیان


آریاییان برای اولین بار به ایران می‌آیند


پنج هزار سال پیش


خط اختراع می‌شود


پنج هزار سال پیش


آثاری از کشت گندم در ایران


پنج هزار سال پیش


معادن مرمر ایران مورد بهره برداری قرار می‌گیرد


پنج هزار سال پیش


ساختمان‌های گنبدی در آرامگاه‌های اور ساخته می‌شود


پنج هزار سال پیش


قوس کربل در اور پدیدار می‌گردد


پنج هزار سال پیش


ساختمان‌های خرپایی در شوش اختراع می‌شود


پنج هزار سال پیش


تاریخ اولین نمونه‌های سرامیک‌سازی در ایران


پنج هزار سال پیش


آریایی‌ها بار دوم به ایران می‌آیند


اواخر هزاره سوم پیش از میلاد


عهد مفرغ آغاز می‌شود


پنج هزار سال پیش


گچ در ایران به کار می‌رود


از پنج هزار سال پیش


آثاری از قوس هلالی در شوش


چهار هزار سال پیش


فلز آهن برای اولین بار به کار می‌رود


چهار هزار سال پیش


اثری از یک تاق نیم دایره‌ای در شوش


3300 سال پیش


لعابکاری روی سفال‌ها در زمان حکومت کاسیت‌ها در ایران معمول می‌شود


3170 – 3750 سال پیش


اولین نوشته مربوط به آسیاب‌های بادی در ایران


3400 سال پیش


زیگورات چغازنبیل در شوش ساخته می‌شود


3250 سال پیش


قوس در زیگورات چغازنبیل به کار می‌رود


3250 سال پیش


سیستم تصفیۀ آب در زیگورات چغازنبیل احداث می‌گردد


3250 سال پیش


ساختمان با سقف شیب‌دار در شمال غربی ایران ساخته می‌شود


حدود 3000 سال پیش


پیدایی مصالح آجری و خشت پخته در ایران


حدود 3000 سال پیش


کوره آجرپزی برای پختن آجر به کار می‌رود


حدود 3000 سال پیش


ساختمان‌های عظیم خشکه چین در ایران معمول می‌شود


قرون بیست و هشتم و بیست و نهم پیش


قرقره برای اولین بار از برنز ساخته می‌شود


27 قرن پیش


تاریخ آثار اولیۀ کاربرد آهک و شفته در ایران


28 قرن پیش


اکباتانه به صورت تجمع‌گاه در می‌آید و شهر می‌شود


28 قرن پیش


آغاز ساختمان‌سازی بر روی صفۀ مرتفع


28 قرن پیش


آثار مفرغی در لرستان


28 و 27 قرن پیش


آثار اولیه از قنات‌سازی در ایران


حدود 2720 سال پیش


آثار اولیه زراعت یونجه در ایران (در نوشته‌های بابلی)


2700 سال پیش


معماری صخره‌ای متداول می‌شود


دورۀ ماد


کان زر در ایران شناخته و از آن بهره برداری می‌گردد


27 قرن پیش


سدسازی وکانال‌سازی در منطقه خوزستان انجام می‌گیرد


دوران هخامنشی و ساسانی و اسلامی


سدسازی توسط ایرانیان بر روی دجله و فرات انجام می‌گیرد


دوران هخامنشی و ساسانی و اسلامی


سبک آپادانا در ایران معمول می‌شود


دوران هخامنشیان


فلز روی به کار می‌رود


دوران هخامنشیان


در روی رودخانه کر سدبندی صورت می‌گیرد


دوران هخامنشیان


جاده شاهی ایجاد می‌شود دوران هخامنشی (کوروش و داریوش)


حدود 2500 سال پیش


مطالعه زمان و حرکت جهت تعیین محل قرارگاه‌ها و ایستگاه‌های بین راه انجام می‌شود


زمان کوروش هخامنشی


ساختمان پاسارگاد به دستور کوروش آغاز می‌شود


2550 سال پیش


سیستم خبر رسانی ابداع می شود و به کار می‌رود


از زمان کوروش


ساختمان قصرهای شوش به دستور داریوش آغاز می‌شود


2551 سال پیش


ساختمان تخت جمشید به دستور داریوش آغاز می‌شود


2518 سال پیش


اتصال قطعات سنگ به وسیله آهن و سرب انجام می‌گیرد


دوران هخامنشی


داریوش اول کانال سوئز (بین نیل و دریای سرخ) را می‌سازد


2520 تا 2523 سال پیش


لعاب مینا روی قلع در تخت جمشید برای لعابکاری مورد استفاده قرار می‌گیرد


دوران هخامنشی


کوبیت سلطنتی پارسی وضع می‌گردد


حدود 2521 سال پیش


اسکیلاکس به اکتشاف دریایی می‌پردازد


حدود 2519 سال پیش


سکه‌های داریک ضرب می‌شود و به کار می‌رود


حدود 2516 سال پیش


هرودوت از وجود چاه‌های نفت در ایران سخن می‌گوید


حدود 2500 سال پیش


ایرانیان خرگه را با احداث قنات آبیاری می‌کنند


2500 سال پیش


خشایارشاه کانال آتوس و پل بر روی هلس پونت را می‌سازد


2480 سال پیش


آتارخه و بوبراند مهندسین ایرانی در حفر کانال آتوس شرکت می‌جویند


2480 سال پیش


ستاسپه به اکتشافات دریایی می‌پردازد


زمان خشایارشاه هخامنشی


گزنفون در نوشته‌های خود از قالی‌بافی در ایران سخن می‌گوید


(2459 – 2530) سال پیش


دموکراتوس شیمی‌دان از استانس دانشمند ایرانی درس می‌گیرد


2200 سال پیش


جادۀ ابریشم ایجاد می‌شود


دوران سلوکی و اشکانی


تغییراتی در روش‌ها و شیوه‌های قالی‌بافی در ایران پدید می‌آید


دوره اشکانی (2226 – 1750)سال پیش


شهرهای تیسفون، هترا، دارابگرد، گور احداث می‌گردند


دوره اشکانیان


معبد کنگاور برای نیایش آناهیتا ساخته می‌شود


دوره اشکانیان و ساسانیان


نخستین پیل الکتریکی به دست ایرانیان ساخته می‌شود


دوره اشکانیان


سیستم تاق زنی با قوس‌های عرضی ابداع می‌گردد


دوره اشکانیان


تاق تاقدیس ساخته می‌شود


دوره اشکانیان


شهر زرنج احداث می‌گردد


دوره اشکانیان


برای نوشتن از پارشمن استفاده می‌شود


دوره اشکانیان


روش گنبدسازی روی قاعده چهارگوش ابداع می‌گردد


دوره اشکانیان


شهرسازی با بافت دایروی انجام می‌گیرد


دوره اشکانیان


قصر آشور اشکانی ساخته می‌شود


1900 سال پیش


آسیاب تنوره ای (آسیاب نورس) به کار می‌رود


2065 سال پیش


قصر هتره (الحضر) اشکانی ساخته می‌شود


1800 سال پیش


صنعت و هنر لعابکاری از ایران به چین می‌رود


1800 سال پیش


نقشه جهان نمای بطلمیوس تهیه می‌گردد


1800 سال پیش


پل شهرستان بر روی زاینده رود ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


سبک چهارتاقی پدیدار می‌شود


دوره ساسانیان (395 – 20 هـ)


تاریخ اولین کوشش برای پرواز انسان در ایران


1800 سال پیش


شهر فیروز آباد به دست برازه مهندس ایرانی احیاء می‌گردد


1760 سال پیش


کاخ فیروز آباد به دستور اردشیر ساسانی ساخته می‌شود


حدود 1800 سال پیش


سد پل گونۀ شوشتر ساخته می‌شود


شاپور اول ساسانی – دوره ساسانیان


برای ساختن سد شوشتر کانال انحرافی ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


بند قیر بر روی کارون ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


سد اهواز ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


در سیستان سدسازی صورت می‌گیرد


دوره ساسانیان


ایوان کرخه ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


سد قوسی در ایزد خواست فارس ساخته می‌شود


دوره ساسانیان


رهنامه‌های دریانوردی تنظیم می‌شود


دوره ساسانیان


شهر و کاخ بیشاپور به دست شاپور اول ساخته می‌شود


1740 سال پیش


پل ایذج در سرزمین اصفهان ساخته می‌شود


عهد ساسانی


تالار کسرا به دستور شاپور اول ساخته می‌شود


حدود 1700 سال پیش


ساختمان‌های فلزی در آب به دست مهندسین ایرانی ساخته می‌شوند


زمان خسرو انوشیروان (43 – 90 هـ)


کاخ‌های شیرینو هوش کوری ساخته می‌شوند


زمان خسرو پرویز (31 –6 هـ ق)


کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم ساخته می‌شود


1500 سال پیش


سکان کشتی به دست ایرانیان اختراع می‌گردد


احتمالاً پیش از دو هزار سال


پل خداآفرین بر روی رود ارس ساخته می‌شود


17 هجری


مسجد حضرت رسول در بم ساخته می‌شود


29 هجری


شهرهای کوفه وبصره توسط روزبه مهندس ایرانی احداث می‌شوند


زمان عمر


ابولؤلؤ صنعت‌گر ایرانی آسیاب‌های بادی را می‌سازد


زمان عمر


تاریک‌خانه در دامغان ساخته می‌شود


54 هجری


چرخ‌های آبی برای ایجاد نیرو به کار می‌روند


قرن سوم و چهارم هجری


صنعت کاغذسازی در ایران اسلامی معمول می‌شود


132 هجری


ساختمان شهر بغداد توسط نوبخت مهندس ایرانی آغاز می‌شود


141 هجری


ابراهیم فرازی ستاره‌شناس ایرانی مطالعاتی در نجوم انجام می‌دهد


حدود 156 هجری


رصدخانه بغداد توسط ابوسهل کوهی دانشمند ایرانی احداث می‌شود


 

زمان ال بویه


محمد ابن خوارزمی کتاب جبر را به نگارش در می‌آورد


حدود 191 هجری خورشیدی


کاربرد جلای فلزی در لعابکاری سفال ها در ایران معمول است


262 هجری خورشیدی


فرزندان موسی بن شاکر در زمینۀ دستگاه‌های مکانیکی ابداعاتی انجام می‌دهند


قرن سوم هجری خورشیدی


بند امیر توسط عضدالدوله بر روی رود کر ساخته می‌شود


339 هجری خورشیدی


حوض ابودی توسط عضدالدوله در استخر ساخته می‌شود


حدود 339 هجری خورشیدی


عضدالدوله پل‌ها و سدهای قدیمی ناحیه خوزستان را تعمیر می‌کند


حدود 339 هجری خورشیدی


رازی در زمینه علم و مهندسی شیمی تحقیقاتی انجام می‌دهد


314 – 245 هجری خورشیدی


مقبره شاه اسماعیل سامانی در بخارا ساخته می‌شود


286 هجری خورشیدی


ابو عبداله محمد الخوارزمی در علوم مطالعاتی انجام می‌دهد


245 – 314 هجری خورشیدی


ابوریحان بیرونی در زمینۀعلم مواد، مساحی، فیزیک و زمین شناسی تحقیقاتی انجام می‌دهد


هزار سال پیش


بوعلی سینا در زمینه‌های زمین شناسی، مکانیک و علوم دیگر تحقیقاتی انجام می‌دهد


416 – 359 سال پیش


قدیمی ترین استرلاب ایرانی به دست خجندی ساخته می‌شود


416 هجری خورشیدی


ابوالوفا بوزجانی در زمینه های مهندسی آثاری از خویش به جا می‌گذارد


319 – 367 هجری خورشیدی


دمشقی از وجود ساختمان آسیاب‌های بادی در سیستان سخن می‌گوید


قرن چهارم هجری خورشیدی


گنبد قابوس درگرگان ساخته می‌شود


385 هجری خورشیدی


نگارش شاهنامه به دست فردوسی شاعر بزرگ پایان می‌یابد(400 هـ ق)


389 هجری خورشیدی


گروه ایرانی اخوان الصفا آثاری در علوم مهندسی به وجود می‌آورند


قرن پنجم هجری خورشیدی


دوره زندگی کرجی دانشمند مهندس ایرانی


قرن پنجم هجری خورشیدی


ترازها، ارتفاع یاب‌ها و زاویه یاب‌ها توسط کرجی اختراع می‌شود


قرن پنجم هجری خورشیدی


حکیم عمر خیام مطالعات فراوانی در علوم انجام می‌دهد


423 هجری خورشیدی


مقبره بایزید در بستام ساخته می‌شود


499هجری خورشیدی


گنبد سرخ در مراغه ساخته می‌شود


526هجری خورشیدی


ساختمان مسجد جامع اصفهان در دوره سلجوقی آغاز می‌گردد


حدود 536 هجری خورشیدی


سد قوسی کبار در نزدیکی قم ساخته می‌شود


حدود 63 - 660هجری خورشیدی


استرلاب خطی توسط دانشمند ایرانی المظفر اختراع می‌شود


قرن 7هجری خورشیدی


دیوارهای یزد ساخته می‌شود


قرن 6 و 8هجری خورشیدی


جبال سنگ در کرمان ساخته می‌شود


قرن 6هجری خورشیدی


خواجه نصیرالدین طوسی با همکاری تنی چند رصدخانه مراغه را ایجاد می‌کند


حدود 647هجری خورشیدی


خواجه نصیرالدین طوسی مطالعاتی در ستاره‌شناسی و نورشناسی و هندسه انجام می‌دهد


647هجری خورشیدی


سفال موزائیک و یا سفال معرق معمول می‌گردد


حدود 597هجری خورشیدی


گنبد دو پوسته اختراع می‌شود و در ساختمان گنبد الجایتو به کار می‌رود


دوره ایلخانیان مغول 623 – 597 هجری خورشیدی


گنبد سلطانیه ساخته می‌شود


588هجری خورشیدی


مقبره تیمور در سمرقند ساخته می‌شود


784هجری خورشیدی


قوام الدین شیرازی بناهای گوهرشاد مشهد، مدرسه خرگرد و هرات را طرح می‌کند


قرن پنجم هجری خورشیدی


مسجد گوهرشاد در مشهد ساخته می‌شود


قرن پنجم هجری خورشیدی


تافته در ایران پدید می‌آید


دوره صفویه (1115 – 880هجری خورشیدی)


کاشی هفت رنگ در ایران ساخته می شود و رواج می‌یابد


دوره صفویه


سد قوسی کهرود در نزدیکی کاشان ساخته می‌شود


زمان شاه عباس اول صفوی


عمارت چهل ستون در اصفهان ساخته می‌شود


969هجری خورشیدی


پل الله وردیخان در اصفهان ساخته می‌شود


979هجری خورشیدی


مسجد شیخ لطف الله در اصفهان ساخته می‌شود


981 هجری خورشیدی


ساختمان مسجد شاه اصفهان ساخته می‌شود


991هجری خورشیدی


پل خواجو در اصفهان ساخته می‌شود


45 – 1021هجری خورشیدی


بناهایی در کلات نادری ایجاد می‌شود


539 - 521هجری خورشیدی


جان آلتون کشتی ساز انگلیسی به دستور نادر در لنگرود کشتی می‌سازد


1156هجری خورشیدی


کریم خان زند بازار، مسجد، حمام و عمارت‌های دیگر را در شیراز می‌سازد


حدود 1178هجری خورشیدی


ابوریحان بیرونی در زمینۀعلم مواد، مساحی، فیزیک و زمین شناسی تحقیقاتی انجام می‌دهد


هزار سال پیش


بوعلی سینا در زمینه‌های زمین شناسی، مکانیک و علوم دیگر تحقیقاتی انجام می‌دهد


416 – 359 سال پیش


قدیمی ترین استرلاب ایرانی به دست خجندی ساخته می‌شود


416 هجری خورشیدی


ابوالوفا بوزجانی در زمینه های مهندسی آثاری از خویش به جا می‌گذارد


319 – 367 هجری خورشیدی


دمشقی از وجود ساختمان آسیاب‌های بادی در سیستان سخن می‌گوید


قرن چهارم هجری خورشیدی

 

ساختمان: 
منابع: 

تاریخ مهندسی ایران، مهدی فرشاد، سال سوم 1376: نشر بلخ.