تاریخ مفهومی مهندس در نیمه نخست دوره قاجاریان

تاریخ مفهومی مهندس در نیمه نخست دوره قاجاریان
نویسنده: 
مهرداد قیومی بیدهندی، زهراگلشن
تاریخ مفهومی مهندس در نیمه نخست دوره قاجاریان

امروز لقب رایج معماران با تحصیلات دانشگاهی در ایران «مهندس» یا «مهندس معمار» است؛ در حالی که در اروپا، مبدأ نظام ‏آموزش دانشگاهی معماری در ایران، کاربرد چنین عنوانی برای معماران معمول نیست. در عین حال، این لقب میان معماران و ‏دانش‌آموختگان سایر رشته‌های فنی (مهندسان مکانیک، عمران، صنایع و غیره) مشترک است. این اشتراک لفظ نشانۀ نوعی ‏اشتراک در مدلول‌هاست و احتمالاً مانند هر ویژگی زبانی دیگر، بر امری فرهنگی دلالت دارد. در این مقاله، با رویکرد تاریخ ‏مفهومی و روش تفسیری-تاریخی، دگرگونی‌های مفهوم مهندس در زبان فارسی و دگرگونی‌های فرهنگی مربوط به معماری که ‏متناظر با تغییر مفهوم این واژه است، در نیمۀ نخست دورۀ قاجاریان، به‌ویژه عهد فتح‌علی‌شاه، جستجو می‌شود. این جستجو ‏نشان می‌دهد که در آغاز این دوره، دگرگونی مفهوم مهندس شامل کاستی گرفتن رنگ معماری و تقویت رنگ نظامی و ‏نقشه‌برداری آن است. با آنکه در قدیم، علاوه بر معماران بلند‌مرتبه و هندسه‌دان، خبرگان در دیگر فروع علم هندسه، چون علم ‏حی،ل نیز لقب مهندس داشتند، در میان دست‌اندرکاران ساخت‌وساز در دورۀ مورد بحث این مقاله، مهندسانْ تحصیل‌کردگان ‏فرنگ بودند. متناظر با تغییرات در مفهوم مهندس، به‌تدریج کار ساختن بناهای جدید غیرنظامی را هم به این گروه اخیر ‏مهندسان سپردند و گویی ورود معماری اروپایی به ایران بر دوش «مهندس» به معنای جدید آن حمل شد. ‏

 

در این مقاله، با رویکرد تاریخ مفهومى و روش تفسیرى تاریخى، دگرگونی‌های مفهوم مهندس در زبان فارسى و دگرگونی‌های فرهنگى مربوط به معمارى که متناظر با تغییر مفهوم این واژه است، در نیمۀ نخست دورة قاجاریان، به‌ویژه عهد فتح على شاه، جست‌وجو می‌شود. این جست‌وجو نشان می‌دهد که در آغاز این دوره، دگرگونى مفهوم مهندس شامل کاستى گرفتن رنگ معمارى و تقویت رنگ نظامى و نقشه‌برداری آن است. باآنکه در قدیم، علاوه بر معماران بلندمرتبه و هندسه دان، خبرگان در دیگر فروع علم هندسه، چون علم حیل نیز لقب مهندس داشتند، در میان دست‌اندرکاران ساخت‌وساز در دورة موردبحث این مقاله، مهندسانْ تحصیل‌کردگان فرنگ بودند. متناظر با تغییرات در مفهوم مهندس، به‌تدریج کار ساختن بناهاى جدید غیرنظامى را هم به این گروه «مهندس» اخیر مهندسان سپردند و گویى ورود معمارى اروپایى به ایران بر دوش به معناى جدید آن حمل شد.

 

 

منابع: 

منبع عکس: نقش گل ومرغ، کوشکها ورودخانه واردوگاه-منسوب به لطفعلی صورتگر از کتاب نقاشی روی گچ-هادی سیف -سروش ۱۳۸۹

منبع: فصلنامه علمی، پژوهشی معماری وشهرسازی سال ۲۹ شماره ۸۷ زمستان ۹۸